وقتی به ارمنستان سفر می‌کنی حتما مشترکات فرهنگی بین ایرانیان و ارامنه برایت زنده می‌شود و یا در خیابان و از پنجره ماشین به دنبال کوه آرارات می‌گردی.  اما وقتی به راننده تاکسی مقصد را می‌گوئی و راننده با حالتی از افتخار و با زبان انگلیسی دست و پا شکسته‌ای سعی می‌کند اهمیت و ارزش جایی که قصد دیدن آن را داری را بیان کند، کنجکاویت برای دیدن محل مقصد دو چندان می‌شود. ارمنستان کشوری با جمعیت حدود 3 میلیون نفر است که معادن مس و طلا و مرمر آن معروف و به نوعی می‌توان گفت اقتصاد 11 میلیارد دلاری این کشور مبتنی بر اقتصاد سنتی و خطی و کشاورزی است. طبیعتا در سفر به ارمنستان انتظار نداری با مراکز بزرگ توسعه فناوری مواجه شوی، اما من در این سفر به دنبال مرکزی خاص بودم و اشتیاق داشتم خوانده‎ها و شنیده‌ها از این مرکز را با دیدن مرکز تطابق دهم.

  بعد از حدود یک ساعت رانندگی از فرودگاه ایروان به مرکز فناوری‌های خلاقانه تومو (TUMO Center for Creative Technologies) در مرکز شهر ایروان می‌رسیم. این مرکز توسط زوجی خیّر به نام سم و سیلویا سیمونیان (Sam and Sylva Simonian) در فضائی با زیربنای 18 هزار متر مربع و در دو طبقه ایجاد شده است. این مرکز به منظور تقویت خلاقیت کودکان ارمنستان در حوزه‌ی رسانه‌های دیجیتال ایجاد شده است و کودکان و نوجوانان 12 تا 18 ساله بصورت آزاد و بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای پذیرش می‌شوند. این مرکز توسط خانم ماری لو پاپازیان (Marie Lou Papazian) و همسرش اداره می‌شود و هدف آن‌ها صرفا ایجاد فضایی برای کودکان ارمنستان از هر طبقه اجتماعی برای دسترسی به مربیان کارآزموده و امکانات و تجهیزات و دوره‌های آموزشی به منظور خلق ارزش و اثر هنری در حوزه‌ی رسانه‌های دیجیتال است. در این مرکز هیچ مسابقه‌ای بین کودکان برگزار نمی‌شود و هیچ رقابتی وجود ندارد و صرفا تلاش می‌کنند شرایط یکسان و عادلانه‌ی دسترسی به فناوری را برای همه‌ی کودکان ارمنستان اعم از فقیر و غنی فراهم کنند. هر ساله حدود 15 هزار کودک ارمنستانی به این مرکز وارد می‌شوند و در کنار آموزش نرم‌افزارهای حرفه‌ای طراحی، عکاسی، فیلم‌سازی و آهنگ‌سازی، برخی مهارت‌های دیگر مانند روش ارائه‌ی مطلب و نگرش مثبت به رویدادها و پدیده‌ها را هم بطور مستقیم و غیرمستقیم آموزش می‌بینند. بسیاری از اشخاص مهم و هنرمندان تاثیرگذار نیز به این مرکز دعوت می‌شوند تا برای کودکان سخنرانی‌های انگیزشی ارائه کنند. آنچه این مرکز را متمایز می‌کند اشتیاق کودکان برای حضور در این مرکز در ساعات بعد از مدرسه و فضای دوستانه و دلنشین این مرکز است. بی‌اختیار به یاد این بیت افتادم که «چوب معلم ار بود زمزمه‌ی فناوری، جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را».

  در طبقه‌ی دوم این مرکز هم برخی شرکت‌های تجاری مانند پیکسار و شرکت‌های فناوری محلی ارمنستان حضور دارند که حمایت مادی این مرکز را به‌عهده دارند. کودکان بعد از گذراندن دوره‌های تقویت خلاقیت در این مرکز و وقتی به سن 19 سالگی می‌رسند بسته به تمایل، توانایی و Portfolioای که برایشان تشکیل شده، به دو شعبه این مرکز هدایت می‌شوند. تومو استودیو (Tumo Studio) که به امور هنری می‌پردازد و تومو لبز (Tumo Labs) که به امور فناوری در زمینه‌ی برنامه‌نویسی می‌پردازد. هدف این دو شعبه تسهیل کاریابی و ورود جوانانی که عمدتا بدون تحصیلات دانشگاهی هستند به بازار کار است. تومو لبز بصورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کند و افرادی در بازه‌ی سنی 19 تا 60 سال در این مرکز در قالب تیم‌های 4 نفره مشغول انجام پروژه‌های مرکز هستند. در تومو لبز حتی روانکاوانی حضور دارند که در کنار تیم‌ها بر روی روحیه‌ی تیم و نوع نگرش آن‌ها به مقوله‌ی کار و مشارکت در توسعه‌ی اقتصادی کشور کار می‌کنند.

  تومو لبز ماهیت یک Pre-incubator را دارد و شرکت‌های بزرگ مانند SAP هم با تومولبز همکاری دارند و برخی پروژه‌های خود را به این مرکز می‌سپارند. تومو در چهار شهر بزرگ ارمنستان 16 دفتر مجزا دارد که به آن Tumo Hub گفته می‌شود. اما فعالیت تومو به همین چهار مراکز ختم نمی‌شود بلکه برای ایجاد فرصت‌های برابر برای کودکان در مناطق دورافتاده و محروم، تومو اقدام به اعزام کامیونت‌هایی با نام Tumo Box به این مناطق می‎‌کند. این کامیونت‌ها به تجهیزات کامپیوتری تجهیز شده و مانند یک کارگاه کوچک سیار است که در نزدیکی مدارس مستقر می‌شود و توسط توموهاب کنترل و مدیریت می‌شود. در حال حاضر تعداد 160 عدد تومو باکس در شهرها و روستاهای مختلف ارمنستان فعالیت دارد و حدود 400 دانش‌آموز را آموزش می‌دهند.

 آقای تندایی ویکی (Tendayi Viki) در کتاب استارت‌آپ سازمانی (The Corporate Startup) به تمایز خلاقیت و نوآوری اشاره می‌کند. خلاقیت نوعی از ایده‌پردازی است که الزاما به خلق ارزش برای مشتری ختم نمی‌شود اما نوآوری باید به مدل کسب و کار و درآمدزائی ختم شود. فلسفه‌ی مرکز تومو، تقویت خلاقیت در کودکان بدون توجه به قابلیت تجاری‌سازی فعالیت‌های خلاقانه‌ی کودکان است و ابدا تلاشی برای سوق دادن کودکان به تولید محصول نمی‌کنند و مسیر تولید محتوا و اثر در این مرکز بصورت ارگانیک و طبیعی طی می‌شود.

 تومو سعی می‎‌کند نواقص سیستم آموزشی مدارس و دانشگاه‌های کشور ارمنستان را جبران کند و تلاش می‌کند شکاف مهارت (Skill Gap) ایجاد شده در جهان و در مقیاس کوچکتر در کشور ارمنستان را پُر کند. پیام تومو این است که «برای کودکان 12 تا 18 ساله، خلاقیت بسیار مهمتر از نوآوری است».

 واقعیت این است که خروجی سیستم آموزشی مدارس و دانشگاه، (امیدوارانه) افرادی با دانش محدود است که مهارت‎های لازم برای ورود به بازار کار مبتنی بر فناوری را ندارند. حتما ویدئوی آقای کن رابینسون (Ken Robinson) در تدتاک (Ted Talk) با موضوع «آیا مدارس خلاقیت کودکان را می‌کشند؟» را دیده‌اید که بیش از 25 میلیون بار دیده شده است. تومو به نوعی دنبال کننده نوع نگاه کن رابینسون است و حتی موفق شده است سیستم آموزشی مدارس ارمنستان را نیز کمی متاثر کند.

آنچه این سفر را برای من پررنگ کرد، درک اهمیت آموزش‌های مهارت محور برای دانش‌آموزان است که باعث رشد فرهنگ کشور و تقویت روحیه امیدواری در میان جوانان این کشور شده و نیز تامین نیروی کار بدون نیاز به طی شدن دوره‌های طولانی و چندین ساله‌ی دانشگاهی و با انبوهی از واحدهای کم‌ربط و بی‌ربط به واقعیت‌های محیط کار است. از طرفی تومو باعث افزایش نرخ اشتغال در ارمنستان شده و فرهنگ سنتی این کشور در ضرورت نانوشته‌ی دنبال کردن شغل پدری را در میان کودکان ارمنستان کمی تغییر داده است. اگر به نرخ ایجاد اشتغال ایجاد شده توسط این مرکز برای افراد بی‌علاقه به حضور در دانشگاه و یا قشر زنان در کشور ارمنستان توجه کنیم، به نقش راهبردی این مرکز در تامین نیروی کار و ایجاد اشتغال پی خواهیم برد، «چیزی که در کشور ما جای آن خالی است».